İnsan Kaynakları Ezgi Taşoğlu

İşimizi ne kadar seversek sevelim, hepimizin bir molaya ihtiyacı var…

Şirketlerin yıllık izin konusundaki kurallardan emin değilsen, tatil için rezervasyon yapmak ve yolculuğa çıkmak için plan yapmak stresli bir çile gibi gelebilir. Ancak ister yarı zamanlı ister tam zamanlı çalışıyor ol, yasal olarak belirli bir miktarda yıllık izin hakkın vardır ve bu izinden en iyi şekilde yararlanmak iş yerinin refahı için kesinlikle hayati önem taşır. İş-yaşam dengesinden bahsetmiyoruz bile...

Yıllık izin, İş Kanunu ile güvence altına alınan temel bir çalışan hakkıdır. Aynı iş yerinde bir yılı dolduran her çalışan, yıllık ücretli izin hakkına sahiptir. Peki tam olarak yıllık izin nedir? Bu hakka kimler sahip olabilir?

İşte beyaz yakalıların yıllık izin süreci hakkında merak ettikleri her şey!

Yıllık izin nedir?

Çalışanların, bir yıl boyunca sarf ettiği emek karşılığında, zihinsel ve fiziksel olarak dinlenme hakları "yıllık izin" olarak adlandırılmaktadır. Bu hak, 4857 sayılı, Türk İş Kanunu’nun 53. maddesince güvenceye alınmıştır. Bu kanun gereğince yıllık izin hakkının elde edilmesi için çalışanın iş yerinde işe başladığı ilk günden itibaren, iş yerinde en az bir yıl çalışmış olması gerekmektedir. Eğer taraflarca kararlaştırılan bir "deneme süresi" mevcutsa, bu sürede yıllık izin hesaplanmasına dahil edilmektedir. Yıllık iznin, çalışan veya şirket açısından, her iki tarafında yıllık izin hususuyla ilgili, yasa, mevzuat ve düzenlemelerden, bu hakkı kötüye kullanma amacından kaçınmaları nedeniyle haberdar olmaları gerekmektedir. Ayrıca, aynı şirkete ait farklı işy erlerinde çalışarak, bir yıllık çalışma süresini tamamlayan bir çalışan da "yıllık izin" hakkına sahiptir.

Yıllık izin süresi nasıl belirlenir?

4857 sayılı Türk İş Kanunu'nun 53. maddesince, bir çalışanın, kıdem yılı, yaşı, hizmet süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, kaç günlük yıllık izin hakkı olduğu hesaplanmalıdır. 4857 sayılı Türk İş Kanunu'nu gereğince,

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) çalışan çalışanın izin hakkı, 14 günden,

• Beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışan çalışanın izin hakkı, 20 günden,

• On beş yıl (dahil) ve daha fazla çalışan çalışanın izin hakkı 26 günden, az olmamalıdır.

Yaşı, 50 veya daha yukarı yaştaki çalışanlara, yaşı 18 yaşından veya 18 yaştan daha küçük yaştaki çalışanlarla verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.

Ayrıca 2014 yılında, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53. maddesine yapılan ekleme ile maden çalışanlarının yıllık izin haklarının hesaplanmasına yönelik özel bir düzenleme getirilmiştir. Kanun gereğince,

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) çalışan maden çalışanın izin hakkı, 18 günden,

• Beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışan maden çalışanının izin hakkı, 24 günden,

• On beş yıl (dahil) ve daha fazla çalışan maden çalışanın izin hakkı, 30 günden az olamaz.

Devlet memurlarının, yıllık izin hakları ise, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 102. maddesi uyarınca, hizmeti 1 yıldan on yıla kadar (on yıl dahil) olan memurlar için yirmi gün, hizmeti on yıldan fazla olanlar için 30 gündür.

Türk bayrağını taşıyan, gemilerde en az altı ay çalışmış olan gemi çalışanları da yıllık izin haklarına sahiptir. 854 sayılı Deniz İş Kanunu'na göre gemicilerin izin süresi, altı aydan bir yıla kadar olanlar için 15 günden, bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için bir aydan az olamaz.

5953 sayılı Basın İş Kanunu'nun 21. maddesine göre, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla günlük çıkan yayında çalışan bir gazetecinin yıllık izin hakedişi dört hafta olarak belirtilmiştir.

Ayrıca, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74. maddesine gereğince, kadın çalışanların doğumdan önce 8 hafta kullanabilecekleri ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta kullanabilecekleri ücretli izin hakları bulunmakta olup doğum yapan çalışanın isteği durumunda 16 haftalık ücretli izin hakkının dolmasından itibaren çalışana, 6 aya kadar ücretsiz izin verilebilmektedir. 6 aylık ücretsiz izini kullanan kadın çalışanın ise yıllık ücretli izin hakkının hesabına bu süreç dahil edilmez.

Yıllık izin hakkı kimlere tanınır?

4857 sayılı Türk İş Kanunu'nu gereğince, ne bir şirketin yıllık izin hakkını çalışanına kullandırmama gibi bir hakkı ne de bir çalışanın yıllık iznini kullanmama, yıllık izinden  eragat ederek çalışmaya devam etme gibi bir hakkı yoktur.

Yıllık izin hakkı, bir yıllık çalışma süresini tamamlayan her çalışana tanınmaktadır. Yıllık iznin, işverence hiç kullandırılmaması durumu anayasaya ve iş kanununa aykırılık teşkil etmektedir. Bu nedenle, çalışanın temel haklarından olan, yıllık izin kullandırılmaması durumunda çalışan, sözleşmesini haklı sebeple fesih edebilir. Bu fesih yolu sonucu çalışan bütün haklarını alabilmektedir. Ancak dönemsel olarak çalışan, mevsimlik çalışanlar gibi geçici iş ilişkisiyle iş yerlerinde yalnızca belirli bir sürede çalışan kişilerin “yıllık izin” hakkı bulunmamaktadır.

Yıllık izin kullanımı nasıl belirlenir?

4857 sayılı Türk İş Kanunu'na göre, çalışanın yıllık izni şirketten talep etme koşullarının nasıl belirlenmesi gerektiği açıklanmıştır. Yıllık ücretli izin yönetmeliğinin 8. maddesinde; şirketin çalışanın izin kullanma tarihi ile bağlı olmadığı, çalışanın talebi ve iş durumu dikkate alınarak izin döneminin belirleneceği hususu vurgulanmıştır. Çalışanın kullanmak istediği yıllık tarih aralıklarını ve izin isteğini en az 1 ay önceden yıllık izin dilekçesi şeklinde yöneticilerine bildirmesi  gerekmektedir.

Yıllık ücretli izin yapan çalışanın, yıllık izin süresince yer alacağı konumun iş yerinden uzak olmasını belirtmesi halinde çalışanlar, yol izni kullanacağını arz ederek, şirketten yol izni talep edebilir. Çalışan, bu yol izni hakkıyla, bulunduğu yerden uzakta yıllık izin süresini kullanacağından yıllık izin süresini yolda geçireceği vakitte tüketmemiş olmaktadır.

İşveren tarafından yıllık ücretli izin bölünemez ancak 4857 sayılı Türk İş Kanunu'nun 53. maddesi gereğince, yıllık ücretli izin süreleri, çalışan ve şirketin karşılıklı olarak anlaşması halinde, yıllık izinin bir bölümü, on günden aşağı olmamak üzere bölümler şeklinde kullanılabilir. Kanunda belirtilmiş olan süreler asgari süre harici yıllık izin süreleri, iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmeleri ya da işveren tercihi gibi hususlarla yıllık izin süreleri artırılabilir, ancak hiçbir şekilde katiyen azaltılamaz.

Çalışanın yıllık izin hakkının yanması, herhangi bir nedene bağlı olmaksızın mümkün değildir. Yıllık izin kullanan çalışanın bu hakkı kanunca ''zihnen ve bedenen bir dinlenme zamanı'' olarak değerlendirilmektedir. Eğer çalışan bu sürede dinlenmeyip başka bir işte çalışması ve bu durumun ispatlanması durumunda yıllık iznin amacından sapacaktır. Bu nedenle yıllık iznin amacını sağlamak için çalışana izinde çalışma yasağı getirilmiştir.

Yıllık izin hesaplama işlemi nasıl yapılır?

Yıllık izin ücreti hesaplama işlemi yapılırken çalışanın en son aldığı brüt maaş esas alınır. Çalışanın son aldığı brüt ücreti, günlere bölünerek kriterlerine göre kaç günlük yıllık izin hakkı varsa o sayıyla çarpılır. Bu brüt ücrete ödenen yan gelirler gibi süreçler dahil edilmemektedir. İşlem sonucu bulunan ücret üzerinden ise gelir vergisi, damga vergisi ve SGK payı kesilmektedir.

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan dini bayram, ulusal bayram, hafta ve genel tatil günleri yıllık izin hesabına dahil değildir. Bunların yanında, çalışan tarafınca çalışılan, bir yıl içinde kullanılan ya da şirket tarafından verilen hastalık izni gibi ücretli ve ücretsiz izinler yıllık izinden ayrılamaz.

Ayrıca, çeşitli sebeplerle kullanılmayan bölünmüş yıllık izin süreleri bir sonraki dönemde kullanılmak üzere aktarılabilir. Yıllık izin hakedişi sonrası iş akdinin feshedilmesi durumunda yıllık izin ücreti toplu olarak, çalışanın son ücreti üzerinden hesaplanarak ödenir. Bu ödeme tazminat alınıp alınmasına bağlı olmaksızın yapılır. Çalışanın, iş sözleşmesi feshi dışında yıllık ücretli izin hakkını kullanmaktan feragat ederek yıllık izin ücretini işverenden talep etmesi kesinlikle mümkün değildir.